Тэгэхээр би ядаж үүнийг сонсох шавь нартаа, хэмнэж болох бүхий л зүйлийг хэмнээрэй гэж хэлье. Мөнгөнөөс болж биш, үйлийн үрээс болж. Бас бусад хүмүүсийн хэрэгцээнд зориулаад. Хэрэв бид дэндүү ихээр хэрэглээд байх юм бол бусад хүнд хүрэлцэхгүй байж мэднэ. Яагаад гэвэл юм хүрэлцэхгүй болсноос болж үнэ өснө. (Тийм ээ, бид ойлголоо, Багш аа.) Тэгээд л би цахилгаан хэмнэж, хэрэглээгүй үедээ бүх гэрлээ асаадаггүй. Мөнгө хэмнэх гэсэндээ биш, бусад хүмүүс хэрэглэг, хуваалцаг гэсэндээ тэр. (За, Багш аа.) Тэгвэл үнэ нь тэгтэл тэнгэрт хадахгүй, бас бусад хүнийг зовлон, цөхрөлд унагахгүй.
Миний шавь гэгдэх хүмүүс та нар надад итгэдэг хэвээр бол амьдрахыг хүссээр байгаа бол, амьдрах, амьд үлдэх сонголт хийхийг хүсэж байгаа бол чадах бүхнээ хийгээрэй гэж хэлэх гэсэн юм. Та нар магадгүй үхэхгүй байх, бид ялж ч магадгүй. Яагаад гэвэл Диваажин бас нэг удаа шөнийн харанхуйд бясалгаж байхад “Дэлхийгээ аврах итгэл найдвараа Та битгий алдаарай.” гэж хэлсэн.
Харанхуйд баримжаалж бичсэн зүйлийнхээ зургийг явуулахаар та нар хараарай. Би нэг гарын хуруугаараа дарж баримжаа авч балаар бичсэн. (Хөөх.) Шулуун цэх бичигдээгүй, Яагаад гэвэл би хуруугаараа хөөж баримжаа аваагүй бол үгнүүдээ дээр дээр нь давхарлаад бичих байсан байх. (За, Багш аа.) Тэгэхээр энд “Дэлхийгээ аврах итгэл найдвараа бүү алдаарай.” гэжээ. Өө, тэгээд үүнийг сонссоны дараа би үнэхээр... ямартай ч хамаагүй дээрдсэн. (Тэгнэ дээ, Багш аа.) Тэгээд үүнийг ажилладаг хэсгийнхээ ханан дээр наачихсан. Би та нарт зургийг нь явуулна аа. (Баярлалаа, Багш аа.) Бичгийг минь шоолуузай. (Шоолохгүй ээ, Багш аа.) Яагаад гэвэл тас харанхуйд бичсэн юм. Тэр үед би гэрэл олж чадаагүй, бас ахуй ойлголтоо бусниулахгүй байх зэрэг олон өөр зүйлээс болоод гэрэл асаахыг хүсээгүй. (Ойлголоо, Багш аа. За, Багш аа.) Тиймээс хоёр гараа ашиглаад бичсэн юм – нэг гараараа балаа барьж, нөгөө гарын хуруугаараа хөөж баримжаа авч байв. Нэг хуруугаа цаасан дээр тавьж хаана бичсэн баримжаагаа авч давхардуулж бичихгүйг тооцоолсон. (За, Багш аа. Ойлголоо, Багш аа.) Ингэж л би хуруугаараа мөр мөрөөр нь ээлжлэн дарж байсан ч бас тийм ч сайхан харагдахгүй байна. Гэхдээ л уншигдаж байна. Гаргагдахгүй байх гэж бодож байтал зүгээр уншигдаж байсан.
Надад шавь нартаа хэлэх зүйл байна. Хэрэв та нар намайг Их Багшаа гэж дуудсаар байгаа бол сайн сонсоорой. Хэрэв та бүхэн амьд үлдэхийг хүсэж байвал нараар ажилладаг гар чийдэн, нараар ажилладаг бүхнийг бэлтгээрэй. Тэгээд хоол хүнсээ бэлтгэ. (За, Багш аа.) Наад зах нь хоёр долоо хоног, нэг сарынхыг. Болбол түүнээс дээш хугацааныхыг. Хурдан муудахгүйг нь шүү. (За.) Хэрэв хугацаа нь дуусах дөхөж байвал түүнийгээ хэрэглээд хүнсээ агуулах, зоорь, хаана л хадгалж байна тэндээ шинийг худалдан авч тавиарай. Будаа, хатаасан гоймон, төрөл бүрийн шош, хатаасан шош, эсвэл лаазалсан шош, лаазалсан хоол, хуурай хоол гэх мэт хөргөгчид хийх шаардлагагүй зүйлс. Үнэхээр онцгой байдал үүссэн тохиолдолд та нар өөрсдөдөө зориулж заримыг нь хадгалаарай. Үгүй гэж найдъя. Үгүй гэж найдъя. Миний та нарт хэлсэн бүхэн эндүүрэл байг гэж залбираарай. Гэхдээ ямар ч нөхцөлд бэлдээрэй. Хэн мэдэх вэ? (За, Багш аа.) Одоо хоол хүнсээ болон онцгой байдлын үед зориулсан ямар нэг зүйл бэлтгэн, сууцаа дулаалаарай. Онцгой байдлын үед амьд үлдэх боломжтой олон зүйлийг интернэтээс мэдэж аваарай. (За, Багш аа.) Гэх мэт...
Атомын бөмбөг, цөмийн бөмбөг хаа нэгтээ дэлбэрсэн тохиолдолд, та нарын ойролцоо биш байсан ч, мэдээж, ялангуяа ойрхон дэлбэрсэн бол гадагш бүү гар. Болж өгвөл гадуур удаан бүү яв. Мэдээж хаана байгаагаас тань шалтгаална. Зүгээр л гэртээ бай. Агуулахдаа байгаа зүйлийг л идээрэй. Энэ нь илүү аюулгүй. Хоол хүнс хайх юм уу тариалангийн талбайгаасаа юм авах гэж гарах гээд хэрэггүй. Тэдгээр нь бохирдсон тул бохирдсон агаараар амьсгалах болно шүү дээ. Боломжтой бол гэртээ л байгаарай. Дотор л байж, тэндээсээ бүү гар. (Ойлголоо, Багш аа. За, Багш аа.) Цацрагийн эсрэг эм гэж бас байдаг. Энэ нь хэр үр дүнтэйг би мэдэхгүй. Та нар сайн эсэхийг нь нягтлахыг хичээгээрэй. Дараа нь та нар юм болбол гээд гэртээ заримыг нь авч бэлтгээрэй. (За, Багш аа.) Гэхдээ хэрэв цөмийн зэвсэг
50 км-ийн радиус дотор, амьдарч буй газрын тань ойролцоо унавал атом, цөмийн бөмбөгийн цацраг идэвхт бодисоор бохирдох тул дор хаяж олон долоо хоног, сараар талбайгаас юу ч бүү авч идээрэй. (За, Багш аа. Ойлголоо, Багш аа.)
“Цөмийн довтолгооны эхний цагт юу хийхээ мэдэж байх нь үхэл амьдралыг тань шийддэг. Атомын бөмбөг нь тэсрэлт, халалт, цацраг идэвх гээд гурван замаар сүйтгэж, гэмтээдэг. Тэгэхээр атомын бөмбөгт зэвсгийн эдгээр чанараас бид өөрсдийгөө хамгаалах ёстой.
Гамшгаас хамгаалах үндэсний төвийн дэд захирал Жефф Шлегелмилч ийн хэлжээ: “Цөмийн дэлбэрэлт болохыг харвал хамгийн түрүүнд хийх зүйл бол долгионы цохилтоос хамгаалах хаалтын араар орох явдал юм.” Хүчтэй долгион цагт хэдэн зуун километрийн хурдтай ирдэг гэдгийг санаарай. Иймд нуугдах газар олох тийм их хугацаа байхгүй. Цацраг идэвхээс хамгаалах мэргэжилтэн Брүүк Буддемиер бүтцийн хувьд сайн зүйлийн ард хоргодохыг зөвлөж байна: “Гэнэтийн нөлөөллөөс, ялангуяа дэлбэрэлтийн долгионоос хамгаалахын тулд хаачих вэ гэж бодохдоо хар салхины үед хийдэгтэйгээ адилхан төрлийн зүйлийг боддог. Хүчтэй доргилтоос болж дээрээс тань юм унаад ирэхээргүй газар байрлаарай.” Дэлбэрэлтийн долгионыг давлаа ч юмс харамсалтай нь тийм ч хялбар болохгүй. Цаг хугацаатай жинхэнэ уралдах ёстой. “Өөрийгөө болон гэр бүлээ аюулгүй болгох жаахан цаг танд байх болно. Хамгийн чухал нь дотогш орж хамтдаа байх явдал юм.” Хоргодох газар олоход 10-20 минутын хугацаа л байх магадлалтай.
Юуны өмнө машиндаа байж болохгүй .Гамма цацрагаас таныг хамгаалахад металл хаалга, шилэн цонх дэндүү нимгэн байх болно. Явуулын сууц ч бас хоргодох тохиромжтой газар болохгүй. Үүний оронд суурийн давхар юм уу олон давхар, илүү том байшин ол. Хамгийн гол нь агаар дахь цацраг идэвхт тоосонцроос өөрийгөө аль болох олон зузаан давхаргаар хамгаалаарай. Бетон болон тоосгоны талаар ярьж байна. Сайхан шилэн цамхгууд, мод болон гипсээр барьсан гэр орон тийм ч шилдэг сонголт биш шүү. Хэрэв хотод байгаа бол метроны шугамын гүн рүү орох нь бас боломжийн хамгаалалт болдог. Газар дээр та хаа нэгтээ ямар нэг барилгад орсон гэж үзвэл аль болох дээд давхруудаас зайлсхий. Бүх цацраг идэвхт тоосонцор дээвэр дээр л тогтоно. Гол нь дотор байж, аюултай түвшний гамма цацраг ялгаруулж буй цацраг идэвхт тоосонцроос аль болох хол байх нь чухал юм. Энэ нь цацраг идэвхийн хордлогод оруулж болно. Харин байшингийн аль болох дунд давхарт байгаарай. Байгаа орчноо битүүмжлэх цаг байгаа бол хаалга, ил зуух, агааржуулагч, цонх зэргээ цацраг идэвхт тоосонцор бууж ирэхээс сэргийлээрэй.
За, бүх зүйл санаснаар болоогүй арай өөр хувилбарын тухай авч үзье. Энэ удаа бид машинаа орхин, хамгийн ойрын бат бөх барилга руу гүйсэн ч цацраг идэвхт тоосонцор дэргэд тань унаад эхэлжээ гэе. Тэгж бодож байвал хийж болох хамгийн шилдэг зүйл бол ам, хамраа даавуугаар дараад, нүдээ аних юм. Ингэж бүдчиж явах амаргүй л дээ. Тэгэхээр энэ жишээн дээр бол дотогш ороход 15 минут өнгөрсөн байна. Ямар нэг зүйл өөр дээр тань унасан уу? Үсэнд тань, эсвэл хувцсан дээр тань унасан уу? Тэгвэл цацрагийн цочмог хордлогод орох эрсдэл байна гэсэн үг. Гадуур өмссөн хувцаснуудаа болгоомжтой тайлаарай. Тэгвэл цацраг идэвхт бодисын 90%-ийг арилгаж чадна. Түүнийгээ хуванцар уутанд хийгээд хүрэхээргүй газар орхиорой. Цаг зарцуулах хэрэгтэй. Хамгаалалтын иж бүрдлээ хурдан арчиж, цэвэрлэх нь цацрах идэвхт тоосонцрыг арилгаж мэдэх ч ямар ч нэмэр байхгүй. Шүршүүрт орох нь нэлээд тустай. Саван, шампунь хэрэглэн өөрийгөө угааж цэвэрлэх нь тустай. Харин ангижруулагч хэрэглэхгүй. Энэ нь цацраг идэвхт бөөмүүдийг үсэнд тань тогтоочихно. Шүршүүрт орох боломжгүй байлаа ч нүүр, гараа болон биеийн ил байсан хэсгүүдээ тосгуурт угааж чийгтэй даавуу, нойтон алчуураар арчаарай. Дахин хэлэхэд гол нь их ус ашиглан удаан угаах нь чухал. Сүүлийн нэг зүйл бол өөрийгөө маажих юм бол цацраг идэвхт бодис арьсанд тань орно.
Ингээд, өдийд нэг цаг өнгөрсөн байх ба энэ нь цацраг идэвхт тоосонцор гадаа унаад, 50% суларсан байгаа гэсэн үг. Эхний 24 цагт үүний эрч 80% суларч, хоёр долоо хоногийн дараа 99 хүртэл хувь нь сулардаг байна. Гэхдээ цацраг идэвх нь 1% байсан ч гэсэн аюултай хэвээр. Тэгэхээр гэртээ аль болох удаан хоргодох нь үүнд өртөх магадлалыг бууруулдаг.”
Хэрэв та нарт ногооны талбай, газар, цэцэрлэг байгаа бол үүнийгээ дээд зэргээр ашиглаж, байнга хүнсний ногоо тариарай.
Хэрэв байхгүй бол бөөндөө хамт байрлаад, нэг өрөөгөө суллаж болох юм. Тэгээд тэр өрөөндөө хүнсний ногоо тариарай. “Их хэмжээний” хүнсний ногоо байх албагүй, иддэг жаахан ногоогоо л. Тэдгээрийн ихэнх нь, тухайлбал байцаа хүртэл, хэрэв бүх навчийг нь авбал дунд нь гол байдаг даа. Хэрэв голыг нь гэмтээхээр хэт гүн зүсээгүй л бол зүгээр л хөрсөнд суулгаад, услахад болно. Тэгвэл ургадаг. (За, Багш аа.) Амлаж байна, ургана. (За.) Би өмнө нь ингэж тарьж байсан. Энэ тустай шүү. Үнэхээр ургадаг. Гаа ч гэсэн хэдэн навчийг нь бүүр аваад, зөвхөн ишийг нь үлдээж, тэр жижигхэн салааг нь хөрсөнд суулган тарихад дахин ургана.
Юуцай гэх мэт хүнсний ногоо зэргийг навчийг нь огтолж, юуцай буюу ногооныхоо үзүүрээс хоёр гурван инч (таваас долоон сантиметр)-ыг үлдээгээд дахин тарина. (За, Багш аа.) Шинэ юм шиг л ургана. Бас брокколины гол, бүгд. Би өмнө нь тарьж байсан. (За, Багш аа.) Хаа нэгтээ гэрэл зураг байгаа байх. Тэдгээрээсээ ургаад гараад ирдэг. Богино хугацаанд шинэ юм шиг л ургадаг.. (Хөөх Ойлголоо, Багш аа. За, Багш аа.) Үнэхээр ургадаг. Мөн маш их үр, маш их шош худалдаж аваад хүнсний ногоо тариалж эхлэх боломжтой. Шошоор соёолж тарьж болно гэж хэлж байгаа юм л даа. Хомсдолд орсон ч гэсэн шошийн соёолж, хатаасан шош бол хооллож, амьдрахад тань хангалттай. (За, Багш аа. Ойлголоо, Багш аа.)
Шош, үр хоёр тийм ч хурдан мууддаггүй. Та нар хүнсний ногоо худалдаж авахын оронд байнга ургуулж идэж болно. Учир нь онцгой байдлын үед дэлгүүр байхгүй, худалдаж авах хүнсний ногоо байхгүй байж магадгүй. (Ойлголоо.)
Мөн галлоны (~4 литрийн) саванд ч юм уу ус нөөцлөөрэй. (За, Багш аа. Ойлголоо, Багш аа.) Онцгой байдлын үед уух гэж л байлгаарай. Усанд орох гэж юм уу ямар нэг зүйлд хэрэглэх гэж биш. Шүдээ угааж болох ч усанд орохгүй. Шаардлагатай үед чийгтэй алчуураар биеэ арчиж болох юм. Өдөр бүр ингэх албагүй. (За, Багш аа. Ойлголоо, Багш аа.) Буддын шашинд лам нар хоёр долоо хоног тутамд усанд ордог. Би ч мөн адил тэгдэг. Хамаагүй ээ, өнөө үед зүгээр. Мэдээж гадагшаа гарч ном айлдах ёстой бол өөрийгөө илүү цэвэрхэн болгох хэрэгтэй. Ингэх нь надад цэвэрхэн мэдрэмж төрүүлдэг. Мөн та бүхэн өдөрт гурван удаа хооллох шаардлагагүй. Маш их ажилладаггүй бол, гадагш гардаггүй бол, ер нь нэг удаа хооллоход хангалттай. Сэтгэлээ ханатал идээд л болно, тэгэхэд л хангалттай. (За, Багш аа. Ойлголоо, Багш аа.)
